Verkeersrecht in de praktijk

In deze column eens een keer geen concreet voorbeeld van een tragisch ongeval, maar een schets van hoe het verkeersrecht in de praktijk werkt. Om aan te geven dat de gemiddelde verkeersdeelnemer een ander beeld heeft van schuld dan de rechter.

De meeste automobilisten die voor moeten komen voor het veroorzaken van een ernstig ongeval vragen zich vertwijfeld af waarom ze eigenlijk voor de rechter staan. Er is immers toch sprake van een ongeluk? Ben ik dan niet genoeg gestraft?

Ja, is het antwoord op beide vragen.

Maar die constatering is voor het strafrecht niet genoeg.

Ik heb wel eens gezegd dat de gemiddelde automobilist eigenlijk niet goed weet wat de wetgever van hem of haar verwacht. De redenering is dat je (juridisch) niets kan overkomen als het gaat om een ongeluk.

Dat is niet zo.

Misschien dat onderstaande vragen het een en ander kunnen verduidelijken. Probeert u het zelf eens uit:

• Een fietser rijdt in de binnenstad door rood over een drukke kruising. U kunt hem daardoor niet meer ontwijken. Heeft u schuld?
• Vijf kinderen fietsen naast elkaar en bijna over de volle breedte van de weg naar school. U als tegemoetkomende automobilist rijdt een van de kinderen aan. Levert dit een veroordeling op?
• U heeft 's ochtends knallende ruzie met uw vriendin, stapt woedend in de auto en gaat er vandoor. Op de hoek knalt u tegen een andere auto. Neemt de rechter u uw gemoedstoestand kwalijk?
• Het is winter en uw ruiten zijn nog wat beslagen. Opnieuw veroorzaakt u een ongeluk. Tellen de beslagen ruiten mee?
• U rijdt op een zo op het oog verlaten weg en wil links afslaan. Omdat er toch niets aankomt, sla je meteen maar af. Net in die paar seconden dat uw auto de weg blokkeert, dreunt de motorrijder, waarvan je zeker wist dat die er net nog niet was, in de flank van je auto. Ben je schuldig?
• Een voetganger loopt zonder te kijken het zebrapad op. Boem. Schuldig?
• Een vrachtwagenchauffeur begint te rijden zonder zijn spiegels goed af te stellen. Hij ziet daardoor een fietser over het hoofd. Veroordeling?

Het zal u wellicht verbazen. Maar achter al deze vragen kun je in verschillende varianten rustig ja zetten. En dat kan soms betekenen dat u zwart op wit in een vonnis te lezen krijgt dat u verantwoordelijk bent voor de dood of het letsel van een ander.

Dat klinkt misschien een beetje cru, maar er zit wel degelijk een gedachte achter. Voor de wetgever (maar eigenlijk nog veel meer voor de rechter) draait het in het verkeer namelijk niet louter en alleen om verkeersregels. Autorijden is meer dan dat. Daar komt dat het in het verkeersrecht niet draait om opzet (bewust handelen), maar om schuld. Dat is ook logisch. Zelden zal een verkeersdeelnemer de opzet hebben om iemand aan te rijden. Dat wil echter nog niet zeggen dat u ook niet verantwoordelijk bent. Of schuldig.

Een officier van justitie zei het ooit eens als volgt: 'Iedere automobilist is op elk moment verantwoordelijk voor alle andere verkeersdeelnemers'

Deze zinsnede heeft er mee te maken dat een automobilist wettelijk zijn of haar verkeersgedrag altijd aan moet passen aan de omstandigheden.

En dat betekent dat een automobilist tegenwoordig op een drukke kruising in de binnenstad rekening moet houden met fietsers die door rood rijden. En met schoolkinderen die zich op hun beurt niet altijd aan de regels houden. Een automobilist moet zich wel drie keer bedenken voor hij kwaad of emotioneel in de auto stapt en zelfs een motor die je niet ziet, moet je voorrang verlenen. Bij het afslaan naar links is het altijd raadzaam eerst te stoppen om te kijken of er echt geen motorrijder in de buurt is. En een bord waarop een zebrapad staat, betekent in de praktijk eigenlijk gewoon bijna altijd: gaspedaal los ter voorbereiding op wat er kan gebeuren.

Deze wellicht wat theoretische benadering gaat heel ver. Een rechter vertelde ooit eens aan een vrachtwagenchauffeur dat hij bij een onoverzichtelijke situatie maar uit moet stappen als hij niet ziet wat hij wel had moeten zien. De chauffeur sputterde tegen omdat een dergelijke actie niet werkbaar is, maar de rechter zag meer belang in de veiligheid van zwakkere deelnemers aan het verkeer.

Dat wil niet zeggen dat een automobilist altijd maar per definitie schuldig is. De wet kent allerlei waarborgen om de verdachte te beschermen. Zo moet er bijvoorbeeld wel vaak sprake zijn van evident gevaar. Wie om vier uur in de nacht door een rood licht knalt op een verder verlaten weg, komt in theorie in aanmerking voor de titel: gevaar op de weg veroorzaken. In dit geval zal er echter geen vervolging zijn (behalve voor het door rood rijden) omdat het gevaar op dat moment niet evident kan worden genoemd.

Een voetganger die ineens vanuit het niets met een sprintje over een zebrapad knalt, heeft ook een eigen verantwoordelijkheid. Hij of zij moet immers ongeacht de voorrangsregels ook zelf blijven nadenken over de eigen rol.

Daarnaast is het zo dat bij daadwerkelijke ongevallen een zekere mate van risico zal worden meegenomen. Je kunt namelijk niet van iedereen verwachten dat er nooit fouten worden gemaakt. De kern is dat de fout een duidelijk verwijt moet zijn. Dronken in de auto stappen is een duidelijk verwijt, gaan rijden met beslagen ramen is dat ook. Het extra risico op een ernstig ongeluk is immers duidelijk aanwezig.

De reden dat justitie verkeersdeelnemers voor de rechter sleept, is niet om hem of haar extra te straffen. Het is om aan een ieder duidelijk te maken wat de norm is. Dat autorijden enorm veel verantwoordelijkheid met zich mee brengt. Een verantwoordelijkheid die verder gaat dan het naleven van de regels.

Zoals een rechter het ooit eens zo treffend zei: 'Autorijden is topsport'

Persoonlijk vind ik dat we als samenleving veel eerder in zouden moeten grijpen. Ik vind het bijvoorbeeld nog steeds onbegrijpelijk dat we tijdens het rijexamen geen inzicht geven in de juridische gevolgen van deelname aan het verkeer.

Ergens heb ik namelijk de hoop dat deze belastende kennis automobilisten maant tot voorzichtigheid.